Η αξία και οι βάσεις της προληπτικής ιατρικής έχουν τις ρίζες τους στον 5ο π.Χ. αιώνα, όταν ο Ιπποκράτης με τη ρήση «Κάλλιον το προλαμβάνειν παρά το θεραπεύειν» τονίζει για πρώτη φορά την υπεροχή της πρόληψης σε σχέση με τη θεραπεία της ήδη εγκατεστημένης νόσου. Έπειτα από 2.500 χρόνια, η πρόοδος της επιστήμης έχει καταδείξει σαφή σχέση των κυριότερων αιτιών θανάτου (καρδιοπάθειες, κακοήθη νεοπλάσματα, πνευμονοπάθειες, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, ατυχήματα, σακχαρώδης διαβήτης, γρίπη, πνευμονία) με παράγοντες κινδύνου οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό μπορούν να προληφθούν (κάπνισμα, υπέρταση, παχυσαρκία, ανεπαρκής σωματική άσκηση, υψηλές τιμές σακχάρου και λιπιδίων ορού, κακή διατροφή, αλκοόλ). Η έγκαιρη αναγνώριση και η εξάλειψη ή η μείωση των παραπάνω παραγόντων κινδύνου (π.χ. διακοπή καπνίσματος, εμβολιασμοί) συνιστά την πρωτογενή πρόληψη. Αντίστοιχα, η πρόοδος της ιατρικής και των διαγνωστικών μεθόδων επιτρέπει την πρώιμη διάγνωση και αντιμετώπιση ασυμπτωματικής νόσου ή πρόδρομων σταδίων νόσου (π.χ. πρώιμη ανίχνευση καρκίνου τραχήλου της μήτρας), η οποία αποτελεί τη δευτερογενή πρόληψη.

Οι λάθος πρακτικές

Στη σύγχρονη κοινωνία, υπάρχουν άνθρωποι που δυστυχώς αδιαφορούν για τις δυνατότητες που τους παρέχει η επιστήμη στον τομέα της πρόληψης, με αποτέλεσμα την έξαρση νοσημάτων που σε μεγάλο βαθμό μπορούν να προληφθούν. Εξίσου «επικίνδυνη» είναι και η υπερβολική και άκριτη χρήση «προληπτικών» εξετάσεων, συχνά χωρίς ένδειξη, χωρίς προγραμματισμό και χωρίς αξιολόγηση από τον «θεράποντα ιατρό». Αποτελεί σύνηθες φαινόμενο η διενέργεια «πακέτων εξετάσεων προληπτικού ελέγχου», των οποίων τα αποτελέσματα, ιδίως όταν είναι εντός των φυσιολογικών ορίων, ξεχνιούνται σε κάποιο συρτάρι χωρίς ποτέ να αξιολογηθούν. Τα πιθανά σφάλματα των εργαστηριακών εξετάσεων, που οδηγούν σε ψευδώς θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Μικρές αποκλίσεις από το «φυσιολογικό» δεν υποδηλώνουν απαραίτητα νόσο. Επίσης, η δυνατότητα έγκαιρης διάγνωσης έχει αξία όταν αυτή οδηγεί σε αποτελεσματικότερη θεραπεία, βελτίωση της επιβίωσης και της ποιότητας ζωής.

Οι βασικές αρχές

Είναι προφανές ότι η πρωτογενής πρόληψη απευθύνεται σε όλο το φάσμα του πληθυσμού. Η υιοθέτηση ενός «υγιεινού» τρόπου ζωής σε όλα τα επίπεδα (διατροφή, διατήρηση ιδανικού σωματικού βάρους, άσκηση, αποφυγή έκθεσης σε βλαπτικούς παράγοντες) μας αφορά όλους. Σε επίπεδο δευτερογενούς πρόληψης στους ενηλίκους, άτομα ηλικίας 18 έως 40 ετών, θα πρέπει να υποβάλλονται σε περιοδική ιατρική εξέταση και στοχευμένο εργαστηριακό έλεγχο ανά 5 έτη περίπου. Στις ηλικίες άνω των 40 ετών, το μεσοδιάστημα των προληπτικών ελέγχων βραχύνεται στα 1-3 έτη και ο έλεγχος διευρύνεται, με βάση τις διεθνώς αναγνωρισμένες κατευθυντήριες οδηγίες, αλλά και τις ανάγκες κάθε ατόμου.

Ο ρόλος διεθνώς αναγνωρισμένων οργανισμών και φορέων που έχουν καθορίσει τις κατευθυντήριες οδηγίες για την πρωτογενή και δευτερογενή πρόληψη, αλλά και ο ρόλος του ιατρού που θα τις εφαρμόσει εξατομικευμένα, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες του κάθε ανθρώπου, είναι καθοριστικός για τον σχεδιασμό ενός σωστού προγράμματος προληπτικού ελέγχου. Η ενημέρωση για την αξία της πρόληψης είναι σημαντική, αρκεί να γίνεται από αξιόπιστες πηγές και με σωστό και κατανοητό τρόπο.

Μια σχέση με μεγάλη αξία

Αυτό όμως που θα δώσει πραγματική αξία στην πρόληψη είναι η διατήρηση μιας διαχρονικής σχέσης εμπιστοσύνης με τον γιατρό μας, καθώς ο προσωπικός μας γιατρός:

·      Θα δώσει τις γενικές πληροφορίες για την υιοθέτηση και τη διατήρηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής, διαχωρίζοντας τις σωστές και αποτελεσματικές συμβουλές από την παραπληροφόρηση, η οποία ανθεί στις μέρες μας.

·      Θα ανιχνεύσει έγκαιρα την παρουσία διαφόρων παραγόντων κινδύνου και θα βοηθήσει στην εξάλειψή τους, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες του κάθε ανθρώπου, όπως η κληρονομικότητα και η συνύπαρξη άλλων νοσημάτων ή παραγόντων κινδύνου.

·      Θα καθορίσει το πρόγραμμα εργαστηριακών και παρακλινικών εξετάσεων που θα πραγματοποιηθούν και θα αξιολογήσει τα αποτελέσματά τους.

·      Θα διατηρήσει το «αρχείο» της υγείας μας, ώστε να μπορεί έγκαιρα να ανιχνεύει μεταβολές που μπορεί να έχουν σημασία για την έγκαιρη διάγνωση προβλημάτων ή, αντίστροφα, να «φιλτράρει» μικρές αποκλίσεις από το φυσιολογικό που θα οδηγούσαν σε ανησυχία και άσκοπες εξετάσεις κάποιον που δεν μας γνωρίζει.

·      Θα καθορίσει το πρόγραμμα των απαραίτητων εμβολιασμών για την πρόληψη νοσημάτων.

iatronet.gr- Στέργιος Τασιόπουλος, Παθολόγος, Αναπλ. Διευθυντής Α' Παθολογικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ & Αναπλ. Διευθυντής Ιατρικής Υπηρεσίας ΥΓΕΙΑ