H πανδημία COVID - 19 αποτελεί ήδη σημαντικό κοινωνικό πρόβλημα, διότι εκτός των άλλων επηρεάζει την καθημερινότητα και ανατρέπει συμπεριφορές και δεδομένες καθημερινές συνήθειες.

Μέχρι τον Οκτώβριο του 2020 έχουν καταγραφεί περισσότεροι από ένα (εκατομμύριο θάνατοι παγκοσμίως. Αυτό οφείλεται αφ' ενός στον COVID - 19, αλλά αφ' ετέρου και στα μέτρα που ελήφθησαν.

Η νόσος εμφανίζει εξαιρετικά μεγάλη διαστρωμάτωση σε σχέση με την ηλικία, τους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες, αλλά και διάφορα συνυπάρχοντα νοσήματα (συνοσηρότητα). Πολλοί από τους θανάτους που κατεγράφησαν στην αρχή της πανδημίας οφείλονταν σε μη καλή «διαχείριση» των ασθενών, δυσλειτουργίες των συστημάτων υγείας, στις παρενέργειες της υδροχλωροκίνης, στην διαβίωση ασθενών με COVID - 19 σε γηροκομεία, αλλά και σε ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις. Αυτοί οι θάνατοι μερικώς θα μπορούσαν να αποφευχθούν με προσεκτικότερη διαχείριση. Οι πιο πάνω τιμές παρουσιάζουν μεταβλητότητα που σχετίζεται με την γεωγραφική κατανομή, την ηλικία, τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, τη δημόσια υγεία, τη φροντίδα υγείας, τα λαμβανόμενα υγειονομικά μέτρα, αλλά και την γενικότερη εικόνα του υγειονομικού τοπίου.

 

Υπάρχει διαφωνία σχετικά με το ποσοστό μόλυνσης του γενικού πληθυσμού που απαιτείται για να επιτευχθεί «ανοσία αγέλης». Έχει αναφερθεί ότι πρέπει να μολυνθεί το 60%, τουλάχιστον, του γενικού πληθυσμού παγκοσμίως. Αν όμως μετρηθεί η ετερογένεια των πληθυσμών και η προϋπάρχουσα «διασταυρούμενη» ανοσία, πιθανώς το πιο πάνω όριο να είναι πολύ μικρότερο. Κατά μια παραδοχή υπολογίζεται ότι θα υπάρξουν 1,58 - 8,76 εκατομμύρια θάνατοι κατά το διάστημα 2020 - 2024 παγκοσμίως. Βεβαίως οι θάνατοι θα μειωθούν αν υπάρξει αποτελεσματικό εμβόλιο ή και φαρμακευτικές θεραπείες, και ληφθούν και τα κατάλληλα υγειονομικά μέτρα. Θα πρέπει να λαμβάνεται όμως υπ όψιν η αλληλεπίδραση του COVID - 19 και της γρίπης, θέμα που θα αναλυθεί πιο κάτω.

 

COVID KAI ΑΛΛΕΣ ΝΟΣΟΙ

Είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι τα μέτρα που λαμβάνονται για την επιδημία COVID - 19 μερικές φορές προάγουν θανάτους από άλλα αίτια (π.χ. άτομα με οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου που δεν πήγαν στο νοσοκομείο λόγω του φόβου της πανδημίας). Η πλειονότητα όμως αυτού του είδους των θανάτων μπορεί να σχετίζεται και με την ανεργία, την οικονομική κρίση, την κατάθλιψη και την κοινωνική απομόνωση.

 

Τα δεδομένα γι' αυτούς τους θανάτους συνεχίζουν να εξετάζονται και να αξιολογούνται. Υπάρχει η πιθανότητα να συμβαίνει το εξής παράδοξο: Αν υπολογισθούν όλοι οι θάνατοι που οφείλονται στα έκτακτα μέτρα μπορεί να υπερβαίνουν τους θανάτους απ' αυτόν τούτο τον ιό. Π.χ. η μη ακριβής εφαρμογή των αντιφυματικών προγραμμάτων και μόνον αναμένεται να προκαλέσει 1,4 εκατομμύρια θανάτους τα επόμενα πέντε χρόνια δηλαδή μεταξύ 2020 και 2024. Επίσης οι θάνατοι από πείνα μπορεί να είναι σημαντικοί. Παρ' όλα αυτά οι θάνατοι αυτοί εξαρτώνται ακόμα από την δυνατότητά μας να μειώσουμε την ένταση αυτών των προβλημάτων νωρίς, αποφεύγοντας συνεχόμενα γενικά απαγορευτικά (lockdowns) και άλλα δρακόντεια μέτρα.

 

Η ΘΝΗΤΟΤΗΤΑ

Η θνητότητα από COVID - 19 εμφανίζει μεγάλη μεταβλητότητα μεταξύ παιδιών από τη μια μεριά και ενηλίκων διαβιούντων σε γηροκομεία από την άλλη. Η μέση ηλικία θανάτων από COVID - 19 σχετίζεται με το προσδόκιμο επιβίωσης. Σε χώρες με υψηλό κατά κεφαλήν εισόδημα και μεγάλο προσδόκιμο επιβίωσης, η μέση ηλικία θανάτου από COVID - 19 κυμαίνεται για την Γερμανία στα 82 έτη για την Ιταλία στα 84 για την Αγγλία στα 81 και στα 77 για τις Η.Π.Α. Για την Ινδία όμως η ηλικία αυτή είναι πολύ μικρότερη λόγω του μικρότερου προσδόκιμου επιβίωσης και του χαμηλού κατά κεφαλήν εισοδήματος.

Εντός των ίδιων χωρών οι διάφορες μειονότητες εμφανίζουν διαφορές. Στις Η.Π.Α. η μέση ηλικία θανάτου για τους Ισπανόφονους είναι 71 έτη και για τους μαύρους 72 έτη και είναι αρκετά χαμηλότερη απ' ότι για τους λευκούς των Η.Π.Α. που είναι 81 έτη.

 

Στην Αγγλία οι θάνατοι από COVID - 19 είναι πενταπλάσιοι για άτομα που προέρχονται από Πακιστάν και Μπαγκλαντές σε σύγκριση με αυτούς των λευκών. Τέτοιες μειονότητες συνήθως έχουν χαμηλότερα εισοδήματα, χειρότερη φροντίδα υγείας, ή καθόλου και κακές συνθήκες διαβίωσης που δεν επιτρέπουν ικανοποιητική προφύλαξη.

Ένα άτομο που πεθαίνει από COVID - 19 φαίνεται, κατά διαφορετικές στατιστικές ότι χάνει 1 -17 έτη ζωής κατά μέσον όρο ανάλογα με το προσδόκιμο επιβίωσης και τις συνοσηρότητες που υπάρχουν.

Στην προ COVID εποχή τα άτομα που κατοικούν σε οίκους ευγηρίας κατά μέσον όρο, πριν πεθάνουν έμειναν εκεί 2 χρόνια. Εντός πανδημίας μένουν μόνον 5 μήνες.

 

Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΚΡΟΥΣΜΑΤΩΝ

Τα ορολογικά tests που έγιναν, δείχνουν διάφορες διαμολύνσεις σε διάφορα κράτη και περιοχές, αλλά ο πραγματικός αριθμός των κρουσμάτων είναι πολύ διαφορετικός όπως δείχνουν τα ΡCR tests. Το 40% των μολύνσεων είναι πλήρως ασυμπτωματικές και πολύ περισσότερες είχαν ηπιότατα συμπτώματα και γι' αυτό δεν έκαναν test.

 

Στην αρχή της πανδημίας η υποεκτίμηση των πραγματικών κρουσμάτων ήταν 50 έως 100 φορές χαμηλότερη, προφανώς λόγω των λίγων tests. Η αναλογία ολικών/αποδεδειγμένων κρουσμάτων μειώνεται καθώς αυξάνουν τα tests. Στις Η.Π.Α. η υποεκτίμηση το καλοκαίρι του 2020 ήταν 11 φορές μικρότερη και στην Ινδία 30 φορές. Τα τέλη Οκτωβρίου 2020 είχαν επιβεβαιωθεί 36 εκατομμύρια κρούσματα. Τα πραγματικά κρούσματα όμως είναι μάλλον 20 φορές περισσότερα. Το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει μολυνθεί μέχρι τώρα, όπως αναφέρει και ο παγκόσμιος οργανισμός υγείας (Π.Ο.Υ.).

Ο βαθμός θνητότητας (Infection Fatability Rate, I.F.R.) κυμαίνεται από 0,00% έως 1,54% σύμφωνα με 82 μελέτες που έχουν δημοσιευθεί. Η μέση θνητότητα ήταν 0,23% για τον γενικό πληθυσμό και 0,05% για άτομα μικρότερα των 70 ετών. Οι τιμές αυτές είναι σύμφωνες με τα δεδομένα του Π.Ο.Υ.

 

ΟΙ ΗΛΙΚΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

Ο μέσος όρος ηλικίας των κρουσμάτων ήταν 15 - 20 ετών για την Αφρική και 43 ετών για την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η μέση ηλικία του Παγκόσμιου πληθυσμού είναι 30 έτη. 9% είναι μεγαλύτεροι από 65 έτη, 50% είναι μεταξύ 25 - 64 και 41% είναι μικρότεροι από 25 έτη.

Η θνητότητα από COVID - 19 κυμαίνεται και εξαρτάται κυρίως από την κατανομή των ηλικιών των πληθυσμών, αλλά και τον αριθμό των υπερηλίκων που μένουν σε οίκους ευγηρίας, τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και τα μέτρα που λαμβάνονται.

 

Το 60% του πληθυσμού έχει μολυνθεί ήδη στις αστικές περιοχές των Ινδιών και της Νότιας Αμερικής καθώς και σε ομάδες ατόμων που συνωστίζονται ιδιαιτέρως όπως π.χ. αεροσυνοδοί κ.λ.π. Το ποσοστό αυτό χρειάζεται όπως αναφέρθηκε για να δημιουργηθεί η ανοσία του πληθυσμού δηλαδή η «ανοσία της αγέλης». Παρ' όλα αυτά σε άλλα επιδημιολογικά μοντέλα φαίνεται ότι το απαραίτητο ποσοστό μολύνσεων για ανοσία της αγέλης, είναι χαμηλότερο και βρίσκεται στα επίπεδα του 43% ή και ακόμη χαμηλότερα στο επίπεδο του 10 - 20%. Πολυπαραγοντικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι η προϋπάρχουσα κυτταρική ανοσία παίζει σημαντικό ρόλο για την ανοσοποίηση του πληθυσμιακού δείγματος σε ποσοστό 20 - 50%. Έτσι υπ' αυτά τα δεδομένα το ποσοστό του πληθυσμού που πρέπει να μολυνθεί για να δημιουργηθεί η ανοσία της αγέλης μπορεί να είναι πολύ χαμηλότερο.

 

Άλλες περιοχές δεν έχουν εκτεθεί σημαντικά στον ιό και παραμένουν ευάλωτες για μεγάλο διάστημα μέχρι να εφαρμοστεί ανοσοποίηση δι' εμβολιασμού.

Αν μολυνθεί το 60% του παγκοσμίου πληθυσμού τότε οι αναμενόμενοι θάνατοι, μέχρι να ολοκληρωθεί η πανδημία, είναι 8.760.000. Οι αριθμοί αυτοί αντιπροσωπεύουν το 2,9% των συνολικών θανάτων παγκοσμίως για το διάστημα 2020 - 2024 όπως έχει αναφερθεί. Αν μολυνθεί το 30% του παγκόσμιου πληθυσμού οι συνολικοί θάνατοι θα είναι 4.380.000 δηλαδή το 1,6% των ολικών θανάτων παγκοσμίως για το διάστημα 2020 - 2024. Αν ληφθούν μέτρα ώστε να προστατευθούν οι ευπαθείς ομάδες τότε η θνητότητα μπορεί να μειωθεί σημαντικά και να φθάσει στο 1.580.000 θανάτους.

Αν η μόλυνση της ομάδας υψηλού κινδύνου παραμείνει στο 10% τότε και στην περίπτωση που μολυνθεί το 60% του παγκοσμίου πληθυσμού, οι θάνατοι θα είναι μόνον 1.760.000 παγκοσμίως.

 

COVID - 19 ΚΑΙ ΓΡΙΠΗ

Η συνύπαρξη COVID - 19 και γρίπης αποτελεί αχαρτογράφητη περιοχή μέχρι τον Οκτώβριο του 2020. Φαίνεται ότι η επίπτωση της γρίπης γίνεται μικρότερη όταν η πανδημία COVID - 19 είναι σε έξαρση. Αν αυτό αληθεύει τότε φαίνεται ότι η γρίπη «καταναλώνεται» από τα υγειονομικά μέτρα που λαμβάνονται για τον COVID - 19. Φαίνεται ότι ο SARS - COV - 2 και ο ιός της γρίπης ανταγωνίζονται να προσβάλουν την ίδια δεξαμενή ατόμων. Επί απουσίας του COVID - 19 η γρίπη αναμένεται να σκοτώσει 2.500.000 άτομα σε 5 χρόνια, στον αριθμό αυτό περιλαμβάνονται και 150.000 παιδιά κάτω των 5 ετών. Είναι πολύ ενδιαφέρον να διευκρινιστεί αν υπό την παρουσία του COVID - 19 οι αριθμοί αυτοί για το διάστημα 2020 - 2024 εμφανισθούν μειωμένοι. Μια αισιόδοξη άποψη υποστηρίζει ότι η γρίπη «αποσύρεται» όταν έρχεται ο COVID - 19 και ότι οι συνολικοί θάνατοι από «αναπνευστική» ανεπάρκεια δεν είναι περισσότεροι απ' ότι στην προ COVID - 19 εποχή. Δεν γνωρίζουμε επίσης την σοβαρότητα της επαναλοίμωξης από τον SARS - COV - 2. Φαίνεται ότι δεν αυξάνει την θνησιμότητα. Αλλά αυτό πρέπει να επανεκτιμηθεί.

 

Η ΕΠΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΡΩΝ

Τελειώνοντας θα ήθελα να τονίσω ότι και ο COVID - 19 και τα υγειονομικά μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση της πανδημίας μπορούν να διαταράξουν την ζωή, την οικονομία, τον πολιτισμό και την κοινωνία σε σημαντικό βαθμό. Πράγματι είναι πλέον δεδομένη η καταστροφική επίδραση των μέτρων στην ψυχική υγεία. Μπορεί να υπάρξει, καταστροφική διατάραξη της κοινωνικής γαλήνης και να παρατηρηθούν χαοτικά φαινόμενα όπως οχλαγωγία, πόλεμοι, επαναστάσεις που αν εκδηλωθούν θα προκαλέσουν ερήμωση του αστικού χώρου. Τα μέτρα αντιμετώπισης της πανδημίας μπορεί να οδηγήσουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού σε λιμοκτονία, ανεργία και άλλες δυσάρεστες καταστάσεις οι οποίες θα οδηγήσουν στην επανεμφάνιση άλλων λοιμωδών νοσημάτων, όπως η φυματίωση, αλλά και παιδικών νόσων λόγω ελλιπούς εμβολιασμού.

Μαθαίνοντας να ζούμε με τον COVID - 19 πειθαρχημένα και χρησιμοποιώντας αποτελεσματικά και στοχευμένα, μέτρα μπορούμε να ελαχιστοποιήσουμε τις ανεπιθύμητες συνέπειες της πανδημίας.

 

* Ο Κώστας Β. Σπυρόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής Πνευμονολογίας Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Πατρών

 

Τα επιδημιολογικά στοιχεία προέρχονται από τον ΠΟΥ και από δημοσιευμένες εργασίες των ερευνητών Mc Givern L., Spencer F., Boccia S., Woolt SH.