Η ψηφιακή εποχή αλλάζει τις ζωές όλων και τα παιδιά βλέπουν τους γονείς να αλληλεπιδρούν συνεχώς με τις τεχνολογίες. Οι γονείς βλέπουν ότι τα μικρά παιδιά μπορούν να χειριστούν tablet και apps στα κινητά με τόση άνεση που οι παππούδες και γιαγιάδες μπορούν μόνο να ζηλεύουν. Τα παιδιά χρησιμοποιούν την τεχνολογία όλο και πιο νωρίς.
Στη Μεγάλη Βρετανία, έχει βρεθεί ότι ένας αυξανόμενος αριθμός μικρών παιδιών πάει τώρα στο κρεβάτι με ένα tablet αντί για παραμύθι. Μελέτες αναδεικνύουν περιοχές προβληματισμού στην ανάπτυξη ικανοτήτων, όπως επιβράδυνση στην ανάπτυξη λόγου, μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης και σχολική επίδοση, προβλήματα ακοής. Οι ίδιοι προβληματισμοί ισχύουν και για αυξημένη παρακολούθηση τηλεόρασης και βίντεο. Το 2015 έρευνα στο JAMA Pediatrics δείχνει ότι ακόμα και κατά την ενασχόληση με παιχνίδια που παράγουν ήχους, οι γονείς μιλούν λιγότερο και τα μωρά παράγουν λιγότερους ήχους.
Δεν είναι όμως μόνο αρνητικά τα αποτελέσματα της ενασχόλησης με την τεχνολογία, υπό την προϋπόθεση ότι η χρήση των μέσων ψηφιακής τεχνολογίας γίνεται σε συνθήκες κοινής εστίασης προσοχής με ένα άλλο πρόσωπο (Συνδεδεμένη Προσοχή - Ενασχόληση Joint Attention - Engaging). Αυτό αποτελεί μία βασική δεξιότητα επικοινωνίας που είναι ένας πρόδρομος για τη συνομιλία και την κοινωνικοποίηση. Σε αυτές τις περιπτώσεις παρουσιάζεται αυξημένο λεξιλόγιο, ανάπτυξη δεξιοτήτων ανάγνωσης και αριθμητικής, πρώιμη ανάπτυξη λεπτής κινητικότητας, αναπτυγμένες δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και αυξημένη αυτοπεποίθηση.
H έγκαιρη ανίχνευση και διάγνωση των δυσκολιών ομιλίας, λόγου και επικοινωνίας γενικότερα, είναι απαραίτητη προκειμένου να ακολουθήσει άμεση αποκατάσταση, καθώς μπορούν να έχουν επιπτώσεις σε πολλαπλούς τομείς όπως κοινωνικοί, οικονομικοί και παιδαγωγικοί. Το Τμήμα Λογοθεραπείας του Πανεπιστημίου Πατρών διαθέτει Κλινική Λογοθεραπείας όπου παρέχονται δωρεάν ανιχνευτικές, διαγνωστικές και θεραπευτικές υπηρεσίες λογοθεραπείας στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας των φοιτητών και με την εποπτεία Λογοθεραπευτών μελών ΔΕΠ του Τμήματος.
ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ
Επιπρόσθετα το Εργαστήριο Τεχνολογίας Ομιλίας, Λόγου και Εναλλακτικής Επικοινωνίας του Τμήματος έχει αναπτύξει πιλοτικά εργαλεία υποστήριξης ανίχνευσης και διαφοροδιάγνωσης για δυσκολίες ομιλίας και λόγου που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη, καθώς και ευφυή εργαλεία υποστήριξης παρέμβασης που δύνανται να χρησιμοποιούνται στο σχεδιασμό κατάλληλων θεραπειών.
ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Για τα παιδιά που δε θα μπορέσουν να αποκτήσουν ομιλία, καθώς έχουν πολυσύνθετες ανάγκες, π.χ. παιδιά με αυτισμό, σύνδρομα, εγκεφαλική πάρεση, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα αποκτήσουν επικοινωνία απαραίτητα.
Ενας τομέας πολύ σημαντικός που δυστυχώς παραβλέπεται συχνά στη χώρα μας είναι η επαυξητική ή εναλλακτική επικοινωνία (ΕΕΕ) μέσω τεχνολογίας. Η ΕΕΕ είναι οποιαδήποτε μέθοδος που συμπληρώνει (επαυξάνει) ή αντικαθιστά (παρέχει μια εναλλακτική λύση) τις συνηθισμένες μεθόδους ομιλίας ή/και γραφής όπου αυτές είναι διαταραγμένες ή ανεπαρκείς στο να καλύψουν τις ανάγκες του ατόμου.
Εχουν αναπτυχθεί στο Εργαστήριο εξατομικευμένα επικοινωνιακά βοηθήματα για πάνω από 50 άτομα όλων των ηλικιών, με έμφαση στα παιδιά με τη χρήση tablet, κινητών και φορητών υπολογιστών. Οι παρεμβάσεις που χρησιμοποιούν ΕΕΕ μπορούν να επιτρέψουν σε παιδιά με σύνθετες επικοινωνιακές ανάγκες να αναπτύξουν λειτουργικές επικοινωνιακές δεξιότητες, ενώ ταυτόχρονα προάγουν τη γνωστική τους ανάπτυξη, τους παρέχουν τις βάσεις εγγραμματισμού, βελτιώνουν την κοινωνική συμμετοχή τους και τους επιτρέπουν την αύξηση της ανεξαρτησίας τους στην καθημερινότητά τους. Παρά τα αποδεδειγμένα οφέλη της ΕΕΕ από την τεκμηριωμένη κλινική πρακτική πολλά μικρά παιδιά με σοβαρές αναπτυξιακές δυσκολίες δεν αξιολογούνται ούτε παραπέμπονται για ΕΕΕ έγκαιρα, με αποτέλεσμα να χαθούν πολύτιμα χρόνια μάθησης. Ενας μύθος, που πρεσβεύεται από μη ειδικούς στην επικοινωνία, είναι ότι τα παιδιά «θα τεμπελιάσουν» και δε θα αναπτύξουν ομιλία αν τους δοθεί ένα tablet που «θα μιλάει» αντί για αυτά. Ομως πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι η χρήση ΕΕΕ δεν παρεμποδίζει και ίσα-ίσα διαφαίνεται να υποβοηθά την ομιλία (δηλαδή την αύξηση προφορικού λόγου) σε μερικά παιδιά και ενήλικες. Το ίδιο έχει δείξει και η δική μας εμπειρία με περιπτώσεις παιδιών και εφήβων.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ
Συμπερασματικά, δεν μπορεί η τεχνολογία από μόνη της να θεωρηθεί καλή ή κακή και ταυτόχρονα είναι μάλλον δύσκολο να αποφευχθεί. Είναι χρήσιμη ως εργαλείο που εξυπηρετεί συγκεκριμένο σκοπό σε παιδιά ορισμένων ηλικιών όταν ελέγχονται η ποσότητα, η ποιότητα, το περιεχόμενο και το πλαίσιο χρήσης τεχνολογίας. Επιπρόσθετα, για παιδιά που παρουσιάζουν σοβαρά πολυσύνθετα προβλήματα μπορεί να είναι η οδός που θα τους ανοίξει τον κόσμο της επικοινωνίας.
* Η Βούλα Γεωργοπούλου είναι καθηγήτρια Νέων Τεχνολογιών Πληροφορικής του Τμήματος Λογοθεραπείας του Πανεπιστημίου Πατρών.
