Του Ιωάννη Μόσχου, Αρχαιολόγου

Μέρος Γ΄
Κατά την πρώτη οθωμανοκρατία και έως την ενετική κατάκτηση η μονή του Γηροκομείου φαίνεται πως δεν αντιμετώπισε ιδιαίτερες δυσκολίες και μάλιστα επαυξήθηκε.
Στην ενετοκρατία, σημαντική ήταν η μη εκδίωξη των μοναχών παρά τη γενικότερη σκληρότατη στάση των ενετών έναντι των ορθόδοξων αλλά και των αλλόθρησκων κατοίκων. Οι Ενετοί κατακτητές αποδείχθηκαν περισσότερο καταπιεστικοί από τους οθωμανούς και, εκτός των άλλων, αύξησαν υπέρογκα τη φορολογία, προχώρησαν σε επιτάξεις και επέβαλαν εξαντλητικές έκτακτες εισφορές με αφορμή δημόσια και οχυρωματικά έργα ενώ ολόκληρη η παρουσία τους υπήρξε τυχοδιοκτική.
Η λειτουργία της μονής αυτά τα χρόνια οφειλόταν στην ευρωστία της και στην ικανότητά της να ανταποκριθεί και στις πλέον παράλογες οικονομικές απαιτήσεις των ενετών.
Η δεύτερη οθωμανοκρατία, ωστόσο, αποτέλεσε τη δυσκολότερη έως τότε περίοδο της μονής, κυρίως λόγω της αλλαγής της πολιτικής στάσης της οθωμανικής πύλης και της αδυναμίας της να εξασφαλίσει πόρους πέρα από την αύξηση της φορολογίας και της καταδυνάστευσης των χριστιανών υπηκόων της.

ΤΟ ΕΓΓΡΑΦΟ ΤΟΥ 1715
Οι τελευταίοι, όπως και η εκκλησία, βίωσαν και αυξημένες δυσκολίες με την άγρια επιβολή της εξουσίας του κατακτητή. Κατατοπιστικό ως προς αυτόν τον τομέα είναι έγγραφο που διασώζεται στα αρχεία του Γηροκομείου και αφορά στην περιουσία του την εποχή μετά από την εκδίωξη των ενετών. Το μακροσκελές έγγραφο, που ισοδυναμεί με τίτλο ιδιοκτησίας, φέρει ως χρονολογία το 1715 αλλά είναι ελαφρώς μεταγενέστερα συνταγμένο ή αντιγράφει το παλαιότερο πρωτότυπο της αναφερόμενης χρονολογίας. Σύμφωνα με τα εκεί καταγεγραμμένα και πιστοποιημένα, οι Οθωμανοί αφαίρεσαν το ήμισυ περίπου της έγγειας ιδιοκτησίας της μονής και της κατοχύρωσαν έκταση 6000 περίπου στρεμμάτων πέριξ αυτής, μία ενέργεια που μείωσε σημαντικά τα έσοδά της.

ΣΤΑ ΟΡΛΩΦΙΚΑ
Το Γηροκομείο, ωστόσο, αντιμετώπισε τα χειρότερα κατά την περίοδο και αμέσως μετά από την αποτυχημένη επανάσταση του 1770, που έμεινε γνωστή στην ιστορία ως ορλωφικά. Οι τουρκαλβανοί λεηλάτησαν και κατέστρεψαν τη μονή, η οποία ερημώθηκε για επτά χρόνια, οι δε μοναχοί κατέφυγαν στη Ζάκυνθο με όσα λιγοστά κειμήλια κατόρθωσαν να περισώσουν, κυρίως λείψανα αγίων, τα οποία επεστράφησαν στη μονή το 1833. Η περιουσία της καταπατήθηκε και λεηλατήθηκε από Αλβανούς που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή τα δε κτηματά της συνέχιζαν να αποτελούν τη λεία καταπατήσεων έως το 1785 τουλάχιστον, μέσα σε ένα πολύχρονο καθεστώς τρομοκρατίας των μοναχών και καταπάτησης των δικαιωμάτων τους.
Αποκαλυπτική της κατάστασης είναι η καταγεγραμμένη περίπτωση ενός Καλαβρυτινού επωνομαζόμενου Ιμπραήμ Χατζηχασανόπουλου, που ιδιοποιήθηκε σε βάθος χρόνου διάφορα κτήματα της μονής κατατρομοκρατώντας τους μοναχούς. Μετά από την Επανάσταση του 1821 η μονή αξίωσε δικαστικά την αφαίρεση των καταπατημένων εκτάσεών της από τους απογόνους του και είναι χαρακτηριστικό ότι το μοναστήρι είχε βρεθεί να συνορεύει με τα «κτήματα» των Χατζηχασαναίων ακόμα και σε ιδιοκτησίες που κατείχε μεμονομένα και αρκετά μακριά από τη μονή, όπως στη Βούντενη, του Μπάλα, το Μιντιλόγλι και αλλού.

ΑΠΑΓΟΡΕΥΑΝ ΕΠΙΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ
Αλλά και μετά από την επιστροφή των μοναχών, πέρα από την καταπάτηση της ιδιοκτησίας της και τη λεηλασία της περιουσίας, η κατάσταση ήταν πλέον αρκετά πιο δύσκολη. Οι Οθωμανοί δεν επέτρεπαν τις επιδιορθώσεις των καταστροφών στις κτιριακές εγκαταστάσεις και στους ναούς, που είχαν προκληθεί από τους ίδιους στα ορλωφικά ή είχαν συντελεστεί συν τω χρόνω από την εγκατάλειψη. Το βυζαντινό καθολικό του Γηροκομείο, κτίσμα του 9ου ή 10ου αι., είχε επιβιώσει των επιδρομών του 1770 και έστω και απογυμνωμένο αποτέλεσε και πάλι τον πυρήνα της μοναστικής κοινότητας, η οποία φαίνεται πως ανέκαμψε σημαντικά πριν από τα τέλη του 18ου αι. Η εικόνα αυτή οφειλόταν στον μόχθο των μοναχών, στην εκμετάλλευση της περιουσίας που της είχε απομείνει, στη βοήθεια που δέχθηκε από τον χριστιανικό πληθυσμό των Πατρών και κυρίως στην επανοικοδόμηση ισχυρών πολιτικών ερεισμάτων στην ευρύτερη περιοχή, λόγω της μακραίωνης ιστορίας της και της αυξανόμενης δύναμης και επιρροής της.
Ετσι, όταν το καθολικό της κατέρρευσε από τον ισχυρό σεισμό του 1806, η μονή κατόρθωσε πολύ γρήγορα να λάβει από τις οθωμανικές αρχές την άδεια ανέγερσης νέου ναού στη θέση του παλαιότερου. Αν η ενέργεια αυτή μοιάζει εύκολη δεν μένει παρά να αναλογιστούμε ότι οι κάτοικοι των Πατρών και η Εκκλησία τους δεν κατόρθωσαν ποτέ να αποκτήσουν την πολυπόθητη άδεια ανέγερσης του παράλιου ναού του Αγίου Ανδρέα, στον τόπο δηλαδή του μαρτυρίου του Πρωτόκλητου. Από το 1770 και μετά είχαν πρόχειρα στεγάσει με ξύλα και άχυρα τον χώρο του ιερού, για να μπορεί να καίει μία καντήλα στον υπαίθριο κατά τα άλλα και ερειπωμένο χώρο. Με αυτές τις προϋποθέσεις η οικοδόμηση του νέου καθολικού του Γηροκομείου υπήρξε παραγματικά ένας άθλος.
Η συνέχεια την επόμενη εβδομάδα