Ο θαυμαστός καινούργιος Κόσμος είναι εδώ. Στην εισαγωγή του ομώνυμου βιβλίου του, ο Αλντους Χάξλευ γράφει: «Ενα ολοκληρωτικό κράτος αληθινά «επαρκές» θα ήταν εκείνο στο οποίο η πανίσχυρη εκτελεστική εξουσία και η στρατιά των διευθυντικών οργάνων της θα επιβάλλονταν πάνω σ' ένα λαό σκλάβων που δεν θα έπρεπε να τεθούν υπό καταναγκασμό, γιατί λατρεύουν την υποταγή τους. Το έργο ν' αγαπήσουν οι άνθρωποι τη σκλαβιά τους, σ' ένα σημερινό ολοκληρωτικό καθεστώς, είναι καθήκον που έχει παραχωρηθεί στους υπουργούς προπαγάνδας, στους εκδότες και διευθυντές των εφημερίδων και στους δασκάλους».
Στην Πολιτεία του Πλάτωνα διαβάζουμε: «...γι΄αυτό η αγωγή με τη μουσική και την ποίηση είναι η πιο σημαντική, επειδή ο ρυθμός και η μελωδία εισχωρούν στα τρίσβαθα της ψυχής κι αδράχνοντάς την με δύναμη μεγάλη φέρνουν μέσα της ευπρέπεια και της δίνουν ομορφιά, άμα κάποιος ανατραφεί σωστά, ενώ αν δεν συμβεί αυτό, γίνεται το αντίθετο.»
Και αλλού (κεφ. Δ!, 425): «Να φτιάχνει κανείς νόμους για να ρυθμίσει τέτοια πράγματα είναι, νομίζω, ανόητο· γιατί τέτοιες ρυθμίσεις, προφορικές ή γραπτές, δεν γίνονται, αλλά κι αν γίνονταν, θα έμεναν ανεφάρμοστες… ανάλογα με την κατεύθυνση που θα πάρει κανείς από την παιδεία, θα εξαρτηθεί και η παραπέρα εξέλιξή του· ή μήπως δεν αληθεύει ότι πάντοτε το όμοιο αποζητάει το όμοιό του;»
Σε κρίσιμες ιστορικές στιγμές η ρητορεία και η φλυαρία, ή αλλιώς η πληθώρα της γραφής, ακόμη και όταν η σημασία και η ποιότητα της γραφής και του γράφοντος είναι προφανής, τείνουν να ευνοήσουν τη σύγχυση, αφού, όπως ο Εκο αλλά και Ρολάν Μπαρτ τόνιζαν, το σημαινόμενο, η κεντρική σημασία χάνεται μέσα σε πληθώρα σημείων, δηλαδή εδώ λόγων. Τότε η καταφυγή και η προσφυγή σε κείμενα που αποτελούν κτήμα της παγκόσμιας σκέψης είναι επιτακτική ανάγκη και καθήκον.
Στο νομοσχέδιο λοιπόν του Υπουργείου απαντούν τα κείμενα που παραθέσαμε. Η αγωγή των νέων συμβαίνει μέσω της Παιδείας. Σε αυτήν πρωταρχικό ρόλο παίζουν συγκεκριμένα μαθήματα: αισθητική αγωγή (μουσική, ζωγραφική, ποίηση κλπ.). Εκγύμναση του σώματος, γυμναστική. Επονται τα μαθηματικά και άλλα γνωστικά πεδία. Η νομοθέτηση της αγωγής, το δέον της συμπεριφοράς του ατόμου, αποτελεί μάλλον ουτοπία, όπως παρατηρεί και ο Πλάτων. Η επαναφορά της αγωγής στα απολυτήρια συνιστά μηχανισμό ηθικού ελέγχου, ποδηγέτησης και κοινωνικού διασυρμού, ένα στίγμα για οποιοδήποτε παρεκβατικό ενέργημα, που ενέχει το στοιχείο της αδυναμίας μεταμέλειας ή συνειδητοποίησης σε ώριμη ηλικία. Την ίδια στιγμή που άλλες κοινωνικές κατηγορίες, με θεσμικές ιδιότητες, λαμβάνουν ασυλία πράξεων.
Η μηχανιστική παιδεία, η τηλε-εκπαίδευση, με πρόσχημα τον ιό ή και μια απλή καταιγίδα, καταργεί το βιωματικό, το συναισθηματικό αλλά και το ουσιωδώς παιδαγωγικό κομμάτι. Η κριτική σκέψη, ο διάλογος, η συμμετοχή ψυχής και σώματος αναστέλλεται, και μια κάμερα διακόπτει ή αλλοιώνει τα πάντα. Δεν υπάρχει συμμαθητής ή συμμαθήτρια να ερωτευτείς, να της εξομολογηθείς τα πάθη σου. Τα παραδοσιακά εργαστήρια πώς θα γίνουν; Μηχανιστική τεχνοκρατία, αλλοτρίωση σκέψης και πλήρης κατευνασμός του ανθρώπου, σε μια πρωτόγονη και καθηλωτική δομή έρευνας και σκέψης, όπου κάθε στοιχείο επιστημοσύνης και ορθολογισμού εξοβελίζεται, ενώ απονεκρώνεται η αισθητική καλλιέργεια και η ψυχή.
Και οι Δάσκαλοι τι ρόλο έχουν; Ας ελπίσουμε όχι αυτόν που ανέφερε ο Χάξλευ. Είναι η τελευταία ελπίδα για μια ανατροπή.
* Ο Ανδρέας Αθ. Λάζαρης είναι Διδάκτωρ Νέας Ελληνικής Φιλολογίας, Θεωρίας της Λογοτεχνίας και Ερμηνείας των Κειμένων - ποιητής.
