Οι σπόροι αποτελούν τη βάση για την παραγωγή γεωργικών προϊόντων με άμεση συνεισφορά περίπου 15-20% στη συνολική παραγωγή ανάλογα με την καλλιέργεια.
Στο εμπόριο, οι σπόροι που κυκλοφορούν αποτελούν το τελικό προϊόν μιας ολόκληρης αλυσίδας διαφορετικών σταδίων πολλαπλασιασμού και αξιολόγησης, που ξεκινά από τα προγράμματα βελτίωσης και καταλήγει στη συσκευασία και πώληση του πιστοποιημένου σπόρου.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες η παγκόσμια βιομηχανία σπόρων κυριαρχείται από πολυεθνικές. Οι δέκα μεγαλύτερες εταιρείες ελέγχουν το 73 % των διακινούμενων ιδιοκτητών σπόρων παγκοσμίως. Η Αμερική και η Ευρώπη έχουν υιοθετήσει το 100% των εμπορικών σπόρων για γεωργικές δραστηριότητες. Ωστόσο οι αγρότες των χωρών της Ασίας και της Αφρικής συνεχίζουν να χρησιμοποιούν τους σπόρους των αγροκτημάτων τους, που προέρχονται από τη συγκομιδή τους, ως πηγή εισροών για τις καλλιέργειές τους.
Οι σπόροι είναι ο πρώτος κρίκος στην τροφική αλυσίδα. Ο τομέας των σπόρων είναι παγκοσμιοποιημένος και ο σπόρος μπορεί να ταξιδέψει σε πολλές χώρες για πολλαπλασιασμό, παραγωγή, επεξεργασία και συσκευασία. Η πανδημία του COVID-19 προκάλεσε μεγάλες διαταραχές στο παγκόσμιο εμπόριο τροφίμων και στα γεωργικά προϊόντα. Η παραγωγή έχει επιβραδυνθεί, οι μεταφορές και οι δίαυλοι διανομής έχουν παρεμποδιστεί.
Ο γεωργικός τομέας αντιμετωπίζει σημαντικά εμπόδια λόγω της πανδημίας του COVID-19 και του εγκλεισμού (lock down), καθώς υποχρεώνει τις χώρες να περιορίσουν τις εισόδους στα σύνορά τους. Πολλές χώρες εξαρτώνται από διεθνή προγράμματα σπόρων για την εξασφάλιση ασφαλών, υψηλής ποιότητας σπόρων. Ωστόσο, οι προκαλούμενες καθυστερήσεις και ακυρώσεις στη μεταφορά τους ενδέχεται να παρεμποδίσουν την έγκαιρη προσφορά πιστοποιημένων σπόρων.
Επίσης, η δυσχέρεια στη μετακίνηση εποχικών μεταναστών-εργαζομένων, λόγω του κλεισίματος των συνόρων έχει προκαλέσει κατάρρευση στις τιμές της αγοράς. Στη γεωργία, η οποία εξαρτάται σημαντικά από τις καιρικές συνθήκες, ακόμη και η μικρότερη καθυστέρηση στη φύτευση ή τη συγκομιδή των καλλιεργειών μπορεί να μειώσει σημαντικά την παραγωγή για τους αγρότες. Στις βραχυπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19 στο γεωργικό τομέα συμπεριλαμβάνεται και η μείωση των εισαγόμενων σπόρων προς φύτευση. Στην Κίνα, η πανδημία COVID-19 έχει επηρεάσει αρνητικά την παραγωγή και τη λειτουργία άνω του 90% των επιχειρήσεων σπόρων. Επίσης, οι μεταφορές έχουν καθυστερήσει την εφοδιαστική αλυσίδα σπόρων των επιχειρήσεων περισσότερο από 75%.
Τα βιώσιμα συστήματα της αγροδιατροφικής αλυσίδας βασίζονται στην προστασία και στην ποικιλομορφία των σπόρων. Οι αγρότες πρέπει να έχουν πρόσβαση σε ένα φάσμα ποιοτικών σπόρων. Οσο παραμένουν τα μέτρα περιορισμού απέναντι στον COVID-19, τόσο πιο δύσκολη είναι η διαδικασία ανάκαμψης για τη διασφάλιση της ομαλής παραγωγής σπόρων και του εμπορίου μεταξύ των χωρών. Οι χώρες πρέπει να οργανώσουν μια ολιστική προσέγγιση αναλύοντας τις αδυναμίες της αγροδιατροφικής αλυσίδας απέναντι στην πανδημία COVID-19, η οποία δείχνει την ανάγκη για ένα ισχυρό σύστημα τροφίμων. Ενα σύστημα που να είναι ικανό να διασφαλίζει την πρόσβαση σε τροφή για όλους τους πολίτες. Η πανδημία COVID-19 καταδεικνύει την ανάγκη για βιώσιμες αλυσίδες εφοδιασμού και υιοθέτηση προτύπων κατανάλωσης που δεν υπερβαίνουν τις αντοχές του πλανήτη. Με τον COVID-19 να αποκαλύπτει σημαντικές ευπάθειες στις αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων, η αγροβιοποικιλότητα αναδεικνύεται ως μια καινούρια οδός προς την οικοδόμηση βιώσιμων συστημάτων τροφίμων, αφού συνδυάζει την οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική διάσταση της αειφορίας.
Συνεπώς, η πανδημία COVID 19 έχει δείξει την ανάγκη για πιο τοπικά βιώσιμα συστήματα τροφίμων που καλύπτουν πολλαπλές ανάγκες πέρα από την παραγωγικότητα. Σε αυτό το μεταβαλλόμενο περιβάλλον, η Ελλάδα με την τεράστια βιοποικιλότητα σπόρων της, οφείλει να εξασφαλίζει τις συνθήκες εκείνες στις οποίες οι αγρότες έχουν αξιόπιστη πρόσβαση σε ποικιλίες τοπικά προσαρμοσμένων σπόρων, ώστε να εξασφαλιστεί η συνεχής παραγωγή κατά την περίοδο της πανδημίας και μετά.
* Η Λίτσα Λιόπα -Τσακαλίδη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Πρόεδρος του Τμήματος Γεωπονίας του Πανεπιστημίου Πατρών.
