Καθώς το καλοκαίρι προχωρά η χώρα ολόκληρη, η οικονομία της, ο καθένας από εμάς προσπαθεί να αφήσει πίσω του την οδυνηρή περιπέτεια που βίωσε τους προηγούμενους μήνες. Και φυσικά εννοώ την πρωτοφανή εμπειρία των περιοριστικών μέτρων και βεβαίως την επιβολή ελέγχου στη δραστηριότητα και στην ελευθερία κίνησης των πολιτών χάριν της αντιμετώπισης της πανδημίας. Και ενώ πληθαίνουν οι αισιόδοξες πληροφορίες από το μέτωπο των προσπαθειών ανεύρεσης αποτελεσματικού εμβολίου κατά του COVID-19, δυστυχώς την ίδια στιγμή η πανδημία και σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και στην Ελλάδα, δείχνει να μην υποχωρεί και ακόμη και να αναζωπυρώνεται.
Σε αυτό το μεταίχμιο μεταξύ ελπίδας και ανησυχίας, θέλω να καταθέσω ως ιατρός, ως πολίτης αλλά και ως άνθρωπος κάποιες σκέψεις μου που ελπίζω να χρησιμεύσουν ως πλαίσιο και ως βάση για μια ψύχραιμη συζήτηση.
Α. Κατ' αρχήν η χώρα μας, όπως αποδείχθηκε, σωστά και έγκαιρα, έλαβε τα περιοριστικά μέτρα. Την αναγκαιότητα των μέτρων αντιλήφθηκε η ελληνική κοινωνία στην πλειοψηφία της όπως έδειξε η έμπρακτη συναίνεση και η συμμόρφωση των δήθεν απείθαρχων και κακομαθημένων Ελλήνων. Βέβαια υπήρξαν και εξακολουθούν να διατυπώνονται αντιρρήσεις και ενστάσεις εναντίον των μέτρων. Αντιρρήσεις και ενστάσεις που ξεκινούν από προβληματισμούς που αφορούν στην έκταση και διάρκεια τους και φθάνουν έως την πλήρη άρνησή τους. Φυσικά σε όλη αυτή τη συζήτηση υπάρχουν όψεις και πλευρές που αξίζουν ενδεχομένως άλλης ιδιαίτερης προσοχής και ανάλυσης. Πάντως σε γενικές γραμμές καταφέραμε να περιορίσουμε τα θύματα στο ελάχιστο εάν αναλογιστούμε τι συνέβη αλλού.
Επίσης, το ταλαιπωρημένο και υποχρηματοδοτούμενο Εθνικό Σύστημα Υγείας - και μέσα από την υπερπροσπάθεια των γιατρών μας και του νοσηλευτικού προσωπικού των νοσοκομείων μας κατάφερε να αντεπεξέλθει. Γεγονός που ελπίζω να έπεισε και τους περιστασιακούς αμφισβητίες του και τους συστηματικούς αρνητές του για έωλο των επιχειρημάτων τους και να τους έκανε να αντιληφθούν ότι η ενίσχυση, η στελέχωση και η περαιτέρω ανάπτυξη του ΕΣΥ αποτελούν τη σπουδαιότερη εγγύηση για την υγεία του ελληνικού λαού.
Β. Ομως από όλη αυτή την ιστορία, κατά τη γνώμη μου, αναδείχθηκαν και κάποια άλλα ζητήματα που πρέπει να συζητηθούν. Πρώτα από όλα μπαίνει το ερώτημα: Οταν με το καλό βρεθεί το αποτελεσματικό και αξιόπιστο εμβόλιο κατά του COVID- 19, τελειώσαμε με τον ιό; Ενδεχομένως τελειώσαμε εάν αυτός δεν μεταλλαχθεί. Αλλά με τους ιούς γενικά;
Η ειλικρινής και καθαρή απάντηση είναι όχι. Αλλωστε η εμπειρία των τελευταίων χρόνων μας το έχει δείξει αυτό. Απειλητικοί ιοί έρχονται και επανέρχονται. Φυσικά η ανθρωπότητα έχει κάνει άλματα και στην τεχνολογία και στα φάρμακα και στις θεραπείες κατά των διαφόρων ασθενειών. Ομως η επιστήμη δεν τα ξέρει όλα. Η ανθρωπότητα δεν είναι άτρωτη και ο COVID- 19 μας δίνει μια ευκαιρία να το αντιληφθούμε.
Εχει παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια η εμφάνιση διαφόρων ιών με τους περισσότερους από αυτούς να προέρχονται από την ασιατική ήπειρο. Το γεγονός αυτό γεννά και επιστημονικές θεωρίες - όπως η θεωρία που λέει ότι η τήξη των πάγων του αρκτικού κύκλου απελευθερώνει κατεψυγμένους ιούς που στη συνέχεια μεταφέρονται στην Ασία με αποδημητικά πουλιά και από εκεί σε όλον τον κόσμο, αλλά και θεωρίες συνομωσίας. Οσοι τις ασπάζονται υποστηρίζουν ότι ο ιός «παρασκευάστηκε» σε κάποιο εργαστήριο ηθελημένα με σκοπό την εξόντωση των αντιπάλων, τον έλεγχο του παγκόσμιου πληθυσμού μέσα από την εξόντωση των ηλικιωμένων και των συνταξιούχων και ο παραλογισμός δεν έχει όρια.
Γ. Βέβαια για να είμαστε δίκαιοι και αντικειμενικοί υπάρχουν ψήγματα αλήθειας ακόμα και στις πιο «ψεκασμένες» θεωρίες.
Ο σύγχρονος άνθρωπος βρίσκεται σε μια σύγχυση. Ζει μέσα σε έναν ταραγμένο κόσμο γεμάτο αντιφάσεις και αβεβαιότητες, έναν κόσμο σε διαρκή διαδικασία μεταβολών χωρίς τις παλιές «σταθερές» και αξίες προσανατολισμού του. Δεν ξέρει τι να πιστέψει και που να σταθεί. Η τεχνολογία τρέχει. Ερχεται το δίκτυο 5G. Ερχεται η τεχνητή νοημοσύνη. Οι «ιδεολόγοι» και «ταλιμπάν» της ψηφιακής εποχής εκλογικεύουν τα πάντα ως πρόοδο και ως υποχρεωτικό μονόδρομο προς τα εμπρός. Στοχοποιούν όποιον προβληματίζεται με αυτά που συμβαίνουν. Μας αποκρύπτουν όμως ότι συγκεκριμένες τεχνολογικές εφαρμογές που φαίνεται ότι διευκολύνουν την καθημερινότητα την ίδια στιγμή έχουν ως αποτέλεσμα την απώλεια χιλιάδων ή και εκατομμυρίων θέσεων εργασίας. Οι αλλαγές συντελούνται χωρίς οι άνθρωποι και οι κοινωνίες να προλαβαίνουν να τις αφομοιώσουν.
Η παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας και των μεταφορών έχει μετατρέψει τον πλανήτη, όντως σε ένα χωριό. Η επικοινωνία είναι εύκολη, τα ταξίδια είναι εύκολα. Αλλά γίνεται το ίδιο εύκολη και η κυκλοφορία των φτωχών προσφύγων και μεταναστών που δημιουργούν ενόχληση στις κοινωνίες της Δύσης. Η διευκόλυνση των επικοινωνιών κάνει εύκολη και τη μετακίνηση των φανατικών Ισλαμιστών-επίδοξων τρομοκρατών. Και βεβαίως το ίδιο εύκολα και γρήγορα μετακινούνται και οι ιοί. Η Κίνα τελικά είναι πολύ κοντά μας.
Οπως αρχικά σημειώθηκε τα περιοριστικά μέτρα κατά της πανδημίας ήσαν αναγκαία. Ομως την ίδια στιγμή είναι αλήθεια ότι τα μέτρα αυτά σε παγκόσμιο επίπεδο αποτελούν και ασκήσεις προσομοίωσης περιορισμού της ελευθέριας των πολιτών από τα συστήματα εξουσίας στο όνομα της αφηρημένης συλλογικής ασφάλειας. Δεν είναι θέμα συνωμοσιολογίας. Είναι η απτή απόδειξη ότι το λεγόμενο «καλύτερο» από όλα τα υπάρχοντα πολίτευμα η δημοκρατία είναι τόσο εύθραυστη που απαιτεί διαρκή επαγρύπνηση και συνεχή διαπραγμάτευση του περιεχομένου της.
Δ. Η ανθρωπότητα οπωσδήποτε έχει κάνει άλματα. Εχει εγκαταστήσει ευκολίες στην καθημερινή ζωή. Εχει βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των πολιτών σε όλους τους τομείς. Ομως όλα αυτά έχουν και τίμημα. Υπάρχει και η άλλη όψη των αλλαγών και των τεχνολογικών εξυπηρετήσεων. Εχει μπει η χημεία υπερβολικά στη ζωή των ανθρώπων. Δεν γνωρίζουμε τις πιθανές επιπτώσεις από τη διαρκή ενίσχυση της «παρουσίας» της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. Ομως μπορούμε να ζήσουμε πλέον χωρίς κινητά, χωρίς υπολογιστές, χωρίς τεχνολογία; Η χημεία μας δίνει τα φάρμακα, τα καλλυντικά, τα απορρυπαντικά. Μας κατευθύνει να επιτύχουμε το «λευκότερο λευκό» . Ομως σε αυτό το όλο και πιο τεχνητό, όλο και πιο προστατευόμενο περιβάλλον, το ανοσοποιητικό μας σύστημα μήπως επηρεάζεται, μήπως μπερδεύεται, μήπως αδρανεί; Μήπως αυτό που λέγεται κλιματική αλλαγή δεν είναι τίποτε άλλο από τη διατάραξη της ισορροπίας ανάμεσα στον άνθρωπο και στα φυσικά οικοσυστήματα εις βάρος βεβαίως της πιο εύθραυστης πλευράς που είναι το ανθρώπινο είδος;
Ο άνθρωπος επεκτείνει τη δραστηριότητά του στα παρθένα δάση, αγνοεί το λιώσιμο των πάγων, ρυπαίνει το διάστημα και τους ωκεανούς. Το τεχνητό εισβάλει παντού στη φύση. Αποδιοργανώνει την αρμονία του κόσμου. Διαταράσσει τις ισορροπίες μεταξύ των ειδών. Κάποια από αυτά δραπετεύουν από το φυσικό τους περιβάλλον και εισβάλουν ως φονικές απειλές στη δήθεν θωρακισμένη ζωή των ανθρώπων από την επιστήμη και την τεχνολογία.
Ο σύγχρονος άνθρωπος γοητευμένος από τις κατακτήσεις των επιστημών και της τεχνολογίας αυτοπαγιδεύεται από τα δημιουργήματά του και λειτουργεί διαρκώς ως «μαθητευόμενος μάγος».
Μήπως η ναρκισσιστική ψευδαίσθηση του ως κορωνίδα της δημιουργίας τον οδηγεί στη φοβερή «άτη», στην τύφλωση; Και αν καταληφθείς από την «άτη» τότε η ύβρις ακολουθεί. Και την ύβριν ακολουθεί οπωσδήποτε η τιμωρία.
Ε. Επανερχόμαστε στο πρωταρχικό μας ερώτημα. Ο COVID- 19 μήπως ήρθε για να μείνει; Οχι μην ανησυχείτε. Ο COVID- 19 θα αντιμετωπισθεί αργά ή γρήγορα. Ομως δεν θα απαλλαγούμε από τον προβληματισμό γύρω από τον COVID- 19, όπως δεν θα απαλλαγούμε από τους ιούς γενικά. Ο προβληματισμός γύρω από τον COVID- 19, ο προβληματισμός γύρω από τους ιούς γενικά, θα εγκατασταθεί - και μάλλον πρέπει να εγκατασταθεί μόνιμα στο μυαλό μας. Πρέπει να εγκατασταθεί ως διαρκής συζήτηση για τη ζωή μας και νόημα της. Πρέπει να εγκατασταθεί ως διαρκής συζήτηση για το παρόν και το μέλλον των κοινωνιών μας. Πρέπει να εγκατασταθεί ως διαρκής συζήτηση για την ουσία και τα όρια της προόδου. Πρέπει να εγκατασταθεί ως διαρκής συζήτηση για την ουσία των πολιτικών συστημάτων και ειδικότερα της δημοκρατίας μας. Πρέπει ως ανθρωπότητα, ως κοινωνίες, ο καθένας από εμάς να αναλογισθεί και να αναστοχαστεί πάνω σε όλα αυτά.
* Ο Ανδρέας Παναγιωτόπουλος είναι ιατρός-καρδιολόγος, μέλος της ΝΕ και ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία.
